|
مجری: سیمین دهقان مدیسه همکاران: فوزیه اسماعیلی - سارا سبزعلیزاده-منصور نیلساز- حاجت صفی خانی - فریدون عوفی یوسف میاحی چکیده درسال‌های اخیر مناطق حفاظت شده به عنوان ابزاری برای حصول یک دیدگاه اکوسیستمی در مدیریتهای شیلات بسیار مورد توجه قرار گرفته اند. مناطق حفاظت شده به منظور بالابردن ذخایر و تولیدات شیلاتی و حفظ تنوع زیستی ایجاد می‌گردند. این مطالعه به منظور شناسایی مناطق حساس و با ارزش شیلاتی و در عین حال شناسایی مناطق تحت فشار استرس های محیطی و شناسایی مناطق حفاظت شده در خورهای منطقه ماهشهر از مهر ماه 1384 تا شهریور 1385 انجام شد. کلیه پارامترهای زیستی شامل فیتوپلانکتونها، زئوپلانکتونها، ماکروزئوپلانکتونها، موجودات بنتیک و آبزیان صید ترال به همراه پارامترهای فیزیکی و شیمیایی و فلزات سنگین رسوبات مطالعه شده اند. نمونه برداری پارامترهای مختلف بصورت ماهانه و فصلی از 8 خور در منطقه ماهشهر در شمال غربی خلیج فارس انجام شد. نمونه های آب توسط بطری نمونه بردار و نمونه رسوب بوسیله گراب پترسون انجام شد. آلودگی رسوبات و ارزیابی خطر اکولوژیک در منطقه خوریات ماهشهر با استفاده از شاخص های اکولوژیک و بیولوژیک بر اساس جوامع بنتیک و آلودگی فلزات سنگین انجام شده است. تعیین غلظت فلزات به روش پلاروگرافی ولتامتری با استفاده از دستگاه متروم 797 انجام شد. دامنه و میانگین غلظت فلزات در واحد میلیگرم برکیلوگرم برای مس 01/27(16/35 – 03/15)، نیکل 67/102(41/171- 57/65)، کبالت 22/13 (06/20 -63/4 )، جیوه 22/0 (78/0 - 093/0) ، روی 7/113(379 -07/65)، کادمیم 559/0 (1- 27/0) و سرب 66/14 (72/29- 09/7) تعیین شده است. به منظور تعیین سطح آلودگی فلزات سنگین، مقادیر طبیعی (Background value) فلزات مختلف در منطقه مورد مطالعه با استفاده از میانگین داده های پیشین به اضافه یک واحد انحراف معیار تعیین شده و فاکتور آلودگی هر فلز (Cf) و در مجموع درجه آلودگی هر خور(Cd) بر اساس فلزات سنگین تعیین گردید. بر اساس مقادیر فاکتور آلودگی فلزات مختلف (Cf)، بصورت زیر ردیف میشوند :
Hg > Zn > Cu ≥ Ni > Pb ≥ Co > Cd
و بر اساس درجه آلودگی(Cd)، خورهای مختلف بشکل زیر ردیف میشوند:
بیحد< پاتیل < غزاله < درویش ≤ دورق < زنگی ≤ احمدی < غنام
غلظتهای اندازه گیری شده با استانداردهای جهانی کیفیت رسوب NOAA آمریکا و ISQGکانادا مقایسه شد. عنصر نیکل در اکثر خورها بیش از حد ERM بوده، میزان غلظت عنصر جیوه در خورهای غنام، احمدی، پاتیل، غزاله و زنگی بالاتر از حد ERL و عنصر روی در خور غنام بیش از حد ERL و در خور دورق بیش از استاندارد ISQG بوده است. سایر فلزات پائین تر از سطوح تعیین شده استانداردهای فوق بر اساس درجه خطر آلودگی برای آبزیان بوده اند. همچنین با تعیین درجه سمیت فلزات سنگین مختلف (St) و شاخص تولید زیستی (Bioproduction Index) در رسوبات، شاخص خطر (Risk Index) برای خورهای مختلف تعیین شده است. نتایج شاخص اخیر نشان میدهد که بعضی فلزات مثل جیوه، روی و نیکل در سطح خطر بوده و تمامی خورها ی مورد مطالعه در سطح درجه آلودگی متوسط بوده اند بجز خور غنام که آلودگی قابل ملاحظه ای را از نظر فلزات سنگین نشان میدهد.
موجودات بنتیک مناسب ترین شاخص در ارزیابی سطح کیفی رسوبات محیطهای دریایی هستند که در این مطالعه از شاخص زیستی (AMBI (AZTIs Marine Biotic Indexبر اساس جوامع بنتیک به منظور تعیین اثرات و سطح کیفی رسوبات بسترهای نرم و گلی استفاده گردید. جنس بستر تمامی خورهای مورد مطالعه رسی– گلی بوده است. ماکروبنتوزهای شناسایی شده بر اساس حساسیتشان به افزایش استرسها و آلاینده های محیطی در پنج گروه اکولوژیک دسته بندی شده اند. در این مطالعه بدلیل حضور فراوان نماتودها و گونه Capitella sp ( گونه شاخص آبهای آلوده ) ، تنوع کاهش یافته است. آنالیز واریانس دوطرفه ANOVA بر اساس فراوانی، تنوع و غنای گونه ای، معنی داربودن فصلی را در میانگین فراوانی( p< 0/05, f= 5/712, df =3,21) و شاخص غنای گونه ای (p<0/05, f= 4/975, df = 3,21) نشان میدهند در حالیکه در تمامی خورهای مورد مطالعه اختلاف معنی داری از نظر فاکتورهای فوق مشاهده نشده است.
بر اساس میانگین سالانه مقادیر شاخص AMBI ، بجز خور درویش که غیر آلوده ارزیابی شده تمامی خورها در گروه اکولوژیک III در حد کمی آلوده قرار گرفته اند. بطور کلی بر اساس مقادیر شاخصهای AMBI و BI در فصول و خورهای مختلف، 34 درصد خورها غیر آلوده، 34 درصد خورها کمی آلوده و خورهای پاتیل، زنگی و دورق در تابستان و زنگی و بیحد در زمستان شرایط آلودگی شدید را نشان میدهند .
در این مطالعه از شاخص کیفیت آب (WQS) بر اساس فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب استفاده گردید که طبق نتایج این شاخص کیفیت آب تمامی خورها ضعیف تعیین شده است. نتایج بخش کیفیت شیمیایی رسوبات، فاکتور آلودگی فلزات مختلف و درجه آلودگی خورهای مورد مطالعه با نتایج حاصل از شاخص AMBI و شاخص کیفیت آب و نهایتا شاخص خطر یکدیگر را تائید نموده و بطور کلی خورهای ماهشهر را در وضعیت آلودگی متوسط تا شدید ارزیابی نموده است. پارامترهای بیولوژیک جوامع بنتیک همچون تنوع وغنای گونه ای و همچنین سایر گروههای زیستی، روند رو به نزول کیفیت اکولوژیک را در خورهای مورد مطالعه و با درجه ای کمتر در خورهای درویش و بیحد نشان میدهند. با توجه به بهره برداریهای متعدد در این ناحیه ساحلی اعلام شرایط نامتعادل و رو به آلودگی در این منطقه، بدیهی است.
تشخیص ارزشهای زیستی و حساسیت زیستگاه ساحلی خوریات ماهشهر و همچنین بیان شدت خطرات و تهدیدات با استفاده از معیارهایی صورت پذیرفت. معیارهای مثبت( پتانسیلهای زیستگاهی) و منفی (فاکتورها و شاخصهای تهدید و خطر) در سه رتبه 1‘ 3و 5 بترتیب در سه سطح ضعیف ‘ متوسط و خوب دسته بندی شده اند. نهایتا بیشترین امتیاز بیان کننده مناسب ترین مکان برای حفاظت از میان خورهای مورد مطالعه بوده است. خورهای درویش ، دورق و غزاله مناسب ترین خورها و خورهای غنام، زنگی و احمدی در سطح ضعیف برای حفاظت شناخته شده اند و خورهایی همچون بیحد و پاتیل در سطح متوسط و رتبه دوم انتخاب برای حفاظت قرار دارند. بررسی امکان ایجاد مناطق حفاظت شده و اعمال قوانین حفاظتی ، سطح و شدت حفاظت و محدوده حفاظت نیازمند مطالعات فراگیرتر در آینده است. واژههای کلیدی: خوریات ماهشهر، مناطق حفاظت شده، آلودگی فلزات سنگین، درجه آلودگی خورها، Cd ،AMBI Index، شاخص ارزیابی خطر اکولوژیک
|
بخش ها و واحدها
