آب وهوای استان خوزستان

 آب و هوای استان خوزستان در مناطق کوهستانی و مرتفع، با تابستانهای معتدل و زمستانهای سرد و در نواحی کوهپایه‌ای دارای آب و هوای
نیمه‌بیابانی و در نواحی پست و جلگه‌ای هر چه به سمت جنوب و جنوب شرقی پیش‌ رویم خصوصیات آب و هوا از نیمه بیابانی به بیابانی کناره‌ای
تبدیل می‌شود.
بارندگی: در خوزستان مقدار بارندگی کم است.در نواحی کوهستانی نزولات جوی به صورت برف ودر نواحی کوهپایه ای وجلگه ای به صورت
باران است.رطوبت نسبی در خوزستان بر اثر وجود بادهای شمالی ،که از داخل میوزد،در وسط روز کاهش می یابد.
در موقع وزش بادهای اتفاقی از طرف جنوب ،رطوبت نسبی به سرعت بالا می رود.
به طور کلی خوزستان تحت تاثیر سه نوع باد است:
در زمستان جریان سرد نواحی کوهستانی به طرف خلیج فارس به حرکت در می آید وهوای سردتری را در این فصل با خود به همراه می آورد وباد
"سهیلی"نامیده می شود.
باد ساحلی که در تابستان گهگاه از خلیج فارس می وزد،رطوبت زیادی را با خود به جلگه های گرم می برد.این باد" شرجی" نام دارد.
نامطلوب ترین باد از عربستان می وزد.این باد که"سموم" نام داردهمیشه مقدار زیادی خاک وشن به همراه دارد.به علاوه این باد به هنگام عبور از
روی خلیج فارس رطوبت زیادی را در خود ذخیره می کند.
این منطقه عموما دارای زمستان های کوتاه وتابستان های طولانی وگرم است.
قسمت اعظم جلگه خوزستان از آبرفت های رودخانه کارون ،کرخه،جراحی پوشیده شده است.این جلگه با شیب ملایمی به سوی جنوب تا سواحل
خلیج فارس امتداد دارد.قسمت جنوبی آن از اراضی بسیار پست ومسطحی تشکیل شده است که از تاثیر جزرومد دریا به وجود آمده است.

عوامل غیر زنده

درجه حرارت:
عمدتا زمستانهای این ناحیه، کوتاه و معتدل و تابستانها طولانی و گرم است. حداکثر مطلق درجه حرارت در شهرهای اهواز، آبادان و دزفول به
ترتیب 50 و41 و 50 درجه است حداقل مطلق دما در شهرهای مذکور به ترتیب 01- ، 02+ ، 01- است. در این ناحیه تعداد روزهای یخبندان
بسیار اندک می‌باشد. درجه حرارت معمولا در تیر ماه به بالاترین حد خود ودر بهمن به پایین ترین حد خود می رسد.دمای حداکثر 52 درجه سانتی
گراد ودمای حداقل صفر درجه سانتی گراد ثبت شده است.
در توجیه روند تغییرات عمودی درجه حرارت می توان گفت:
1- بنابر اینکه درجه حرارت به طور مطلق در تابستان بیشتر از بهار ودر بهار بیشتر از زمستان می باشد،لذا در آبهای خوزستان نیز این مسئله
وجود دارد.
2- در همه فصول از سطح آب به طرف عمق آن تغییرات درجه حرارت به صورت نزولی می باشد که علت این امر می تواند دو دلیل داشته باشد :
الف)در منطقه خوزستان غالباً دمای آب کمتر از هوا می باشد.
ب)میزان اختلاط آب به تدریج کمتر می شود،در نتیجه تبادل حرارتی بین آب وهوا کمتر می شود .
دامنه تغییرات در فصول مختلف به صورت زیر می باشد:
دامنه زمستان(1.5 درجه) < دامنه تابستان(2درجه) < دامنه بهار(5درجه)
در سال 2000 الماجد وهمکارانش در مطالعه ای که روی خلیج فارس انجام داده بودند به یکسری نتایجی دست یافته بودند:در تابستان در آبهای
محدوده شمال شرقی خلیج فارس یک سیستم دولایه ای تشکیل می گردد که آبهای هر لایه نسبت به خود به خوبی مخلوط گشته ولایه های عمقی
باقیمانده آبهای فصل زمستان می باشند،به علاوه تغییرات عمودی درجه حرارت آبهای خلیج فارس به گونه ای است که در خرداد ماه لایه های
سطحی تا عمق 20 متری تحت تأثیر قرار گرفته ووجود لایه ترموکلاین مانع از مخلوط شدن لایه های پائین تر از 20 متر می گردد ،در صورتی
که در بهمن ماه لایه شیب دمایی شکسته شده ولایه های عمقی بیشتری با یکدیگر مخلوط وهمگن می گردند(ابراهیمی81-80) بنابر این در زمستان
به علت عدم تشکیل لایه ترموکلاین اختلاط آبهای سطحی وعمقی به خوبی صورت می گیرد.لذا دامنه تغییرات درجه حرارت حداقل می باشد ولی
در بهار به علت تشکیل لایه ترموکلاین این دامنه حداکثر می باشد.البته در تابستان نیز این لایه تشکیل می شود ولی به نظر می رسد شدت آن کمتر
از بهار می باشد . (بررسی هیدرولوژیک وهیدروبیولوژیک خلیج فارس در آبهای استان خوزستان،1380)

شوری:
تغییرات عمودی:روند تغییرات شوری در فصول مختلف به صورت زیر می باشد:
تابستان<بهار <زمستان
مطالعات (Enomoto, 1971) نشان می دهد که مقادیر بالای شوری در بین ماههای مرداد تا دی ومقادیر نسبتاً پائین در بین ماه‌های بهمن تا خرداد
می باشد.
Emery  در 1956معتقد است که در طول زمستان که هوا سردتر از آب دریاست ،عمل تبخیر آب دریا افزایش پیدا می کند. همچنین در توجیه این
روند می توان گفت که در کل منطقه خلیج عوامل متعددی وجود دارند که بر روی مقدار شوری آب تأثیر می کنند که بر اساس  مطالعات محققین
مختلف عمده ترین آنها عبارت است از خروج آب به وسیله تبخیر وتبادل با منابع آبی مجاور که شامل آبهای شیرین ویا آبهای با درجه شوری پائین
تر می باشد.
البته در اکثر مناطق خلیج فارس وبخصوص در محدوده آبهای خوزستان دامنه عمودی شوری (37.7-40.9) بسیار پائین می باشد.
تغییرات افقی،توزیع شوری وتغییرات فصلی آن را نشان می دهد،که در بین لایه هاب مختلف (سطحی،میانی،عمقی)تشابه زیاد دیده می شود.
در مطالعه ای که به وسیله (Umitaka-Maru (1986 در منطقه خلیج فارس صورت گرفته است ،نشان می دهد که بیشترین مقادیر شوری بدست
آمده در ساحل جنوبی نیمه غربی خلیج می باشد.بنابر این وجود آب بسیار شور در این مناطق به علت عدم گردش آب وتبخیر بالای آن می باشد.البته
همانطوری که در مورد روند تغییرات عمودی بیان شد در اینجا نیز دامنه تغییرات افقی آنقدر پائین (39.42 -40.96) میلی‌گرم در لیتر است که
چندان قابل بحث  و بررسی نمی باشد.

PH:
تغییرات PH در این منطقه بسیار پائین است .در دو فصل تابستان وزمستان مقدار PH با افزایش عمق تغییر محسوسی نمی کند،در صورتی که در
فصل بهار تغییرات مشاهده شده ،بخصوص در اعماق بیش از 20 متر قابل توجه می باشد.
مقدار PH آب به عوامل مختلفی از جمله CO2 موجود در اتمسفر ومحیط آبی ،درجه حرارت،شوری وفشار ستون لایه های آبی ،همچنین به شرایط
عمل فتوسنتز وتنفس بستگی داشته وتغییرات هر کدام از عوامل فوق منجر به تغییرات PH آب دریا خواهد شد(ابراهیمی،1381).به عنوان مثال در
فصول تابستان وزمستان دامنه تغییرات درجه حرارت چندان محسوس نمی باشد ،در صورتی که در فصل بهار تغییرات درجه حرارت بخصوص در
اعماق بیش از 20 متری کاملاًمحسوس می باشد وبه نظر می رسد تشکیل ترموکلاین باعث به وجود آمدن دو ناحیه محسوس دمایی می شود،لذا
تغییرات PH نیز در این فصل نسبت به سایر فصول محسوس تر می باشد. البته لازم به ذکر است که ارتباط PH با درجه حرارت از طریق کنترل
کردن حلالیت گاز CO2 وافزایش یا کاهش PH اعمال می شود.
مطالعات انجام شده در زمینه تغییرات غلظت کل CO2 بر حسب عمق نشان داده  است که غلظت دی اکسید کربن در سطح به دلیل عمل فتوسنتز
کمتر بوده در صورتی که در اعماق با تجزیه مواد آلی غلظت آن افزایش می یابد(Brown,1989).
با توجه به مطالب فوق مقدار PH در تابستان بیشتر از زمستان باشد.

هدایت الکتریکی:
دامنه تغییرات عمودی هدایت الکتریکی در فصول مختلف به صورت زیر می باشد:
زمستان<بهار<تابستان
که دقیقاًبا دامنه درجه حرارت مطابقت می کند ،به عبارت دیگر رابطه بین هدایت الکتریکی ودرجه حرارت به صورت مستقیم می باشد ،یعنی با
افزایش درجه حرارت هدایت الکتریکی افزایش وبا کاهش آن ،کاهش می یابد.بنابراین مقدار دامنه هدایت الکتریکی ونحوه تغییرات آن با توجه به
درجه حرارت توجیه می گردد.البته عواملی مانند فشار وشوری نیز بر روی هدایت الکتریکی تأثیر می کنند (بررسی هیدرولوژیک
وهیدروبیولوژیک خلیج فارس در آبهای استان خوزستان،1380).

اکسیژن:
تغییرات عمودی:باافزایش عمق (تقریباً تا عمق 10متری) ابتدا مقدار اکسیژن به طور محسوسی روند صعودی دارد ،سپس سیر نزولی به خود می
گیرد تا اینکه به مقدار ثابت می رسد.
ضمناًدامنه این تغییرات به این صورت است:
تابستان> بهار> زمستان
ولی مقدار اکسیژن در فصول مختلف دقیقاًبرعکس روند فوق می باشد یعنی:
تابستان< بهار< زمستان.
با توجه به اینکه در لایه آبی (سطح تا عمق 10 متری) دو عامل فیزیکی وفتوسنتزی منبع تولید اکسیژن می باشند،لذا بالا بودن غلظت اکسیژن در
این لایه توجیه می گردد.به علاوه با توجه به اینکه غلظت اکسیژن وهمه گاز ها به طور کلی با افزایش درجه حرارت کاهش می یابد ،لذا مقدار
اکسیژن نیز در فصول مختلف توجیه می گردد.
همانطوری که قبلاً بیان شد ،روند تغییرات فصلی دامنه درجه حرارت با روند فوق الذکر برای اکسیژن کمی تفاوت دارد .به عبارت دیگر دامنه
تغییرات حرارتی بهار بیشتر از تابستان می باشد ولی دامنه تغییرات اکسیژنی بهار کمتر از تابستان می باشد.برای توجیه این مطلب باید گفت که
علاوه بر درجه حرارت،غلظت اکسیژن محلول در فصول مختلف تحت تأثیر جریان های دریایی،شرایط جوی موجود در زمان نمونه برداری،میزان
بارندگی و...می باشد.لذا مجموعه این عوامل بنحوی است که روند فوق را موجب می شود.
آبهای سطحی خلیج فارس نسبت به اکسیژن فوق اشباع است .مقادیر عموماًدارای میانگینی در حدود  7.6 میلی‌گرم در لیتر می باشند.بیشترین مقادیر
برابر 7-6 میلی‌گرم در لیتر (90 الی 100 درصد اشباع) بوده ودر آب‌های عمقی حوزه غربی پیدا می‌شوند (Eco-Zist).
به طور کلی در سراسر حوزه آبی خلیج فارس ،مقدار اکسیژن محلول لایه های سطحی نزدیک به اشباع  می باشد.با تغییر یافتن دما وشوری
،تغییراتی در مقدار اکسیژن محلول تحمیل می‌گردد. در آبهای نواحی داخلی خلیج فارس حالت اشباعیت اکسیژن محلول تا لایه های عمقی نیز ادامه
پیدا می کند.در نواحی عمیق خلیج فارس که عمق آب بیشتر از100متر می باشد،حالت بحرانی اکسیژن محلول 0.2 تا 1 میلی لیتر بر لیتر نیز به
ثبت رسیده است (UNEP,1999).
تغییرات افقی:با توجه به نتیجه تحقیقات مختلف ،می توان گفت در تمام فصول سال مقدار اکسیژن محلول تقریباً نزدیک به اشباع بوده ومقدار آن در
نواحی مختلف تفاوت قابل ملاحظه ای با یکدیگر ندارند.

کدورت:
مقدار کدورت با افزایش عمق در فصول مختلف عموما ًصعودی می باشد هر چند یکسرس پیک هایی نیز دیده می شود.به عبارت دیگر در فصول
زمستان وبهار روند صعودی کدورت با افزایش عمق از فصل تابستان منظم تر می باشد.
در اعماق بالا تغییرات کدورت به صورت زیر می باشد:زمستان < بهار< تابستان.
اصولاًکدورت آب از وجود مواد معلقی مانند رس،گل،ذرات کوچک وهموار مواد آلی ،ترکیبات رنگی قابل انحلال،پلانکتون ودیگر جانداران
میکروسکوپی ناشی می شود(Clesceri.1989).همچنین درمورد کدورت آب دریا می توان گفت که از موادی ناشی می‌شود که یا به صورت
کلوئیدی ویا ذرات درشت وناهموار در آب پراکنده شده اند (MOOPAM).

عوامل زنده

فیتوپلانکتون‌ها:
براساس این فرضیه که پراکنش وتولید فیتوپلانکتونی با توجه به طول وعرض جغرافیایی از مکانی به مکان دیگر متفاوت است،در مناطق با عرض های جغرافیایی پائین تر نزدیک به استوا چون طول دوره روشنایی بیشتر است ،بنابراین تولید فیتوپلانکتونی زیادتر است ،ولی در عرض های جغرافیایی بالاتر مانند مناطق معتدله ونیمه گرمسیری این تولید فیتوپلانکتونی کمتر است(Davis,1955).بنابراین با توجه به قاعده کلی بالا انتظار می رود در آبهای خلیج فارس ،تولید فیتوپلانکتونی مشابه آنچه در مناطق نیمه گرمسیری است وجود داشته باشد ونسبت به مناطق استوایی تولید فیتوپلانکتونی کمتری داشته باشیم.
در طول سه فصل بهار ،تابستان وزمستان نسبت فراوانی گروه های فیتوپلانکتون ها از رابطه دینوفیسه<سیانوفیسه<باسیلاروفیسه تبعیت می کند.غالبیت جنسRhizosolenia از رده باسیلاریوفیسه در بهار مشهود است.در فصل تابستان جنس Nitzschia از رده باسیلاریوفیسه بسیار فراوان است.این جنس معمولاً در نواحی نزدیک به کف حضور دارد واحتمالاً به دلیل عمقی بودن مواد مغذی ونیاز به نور کم در این مناطق یافت می شوند.از سیانوفیسه ها جنس Oscilatoria فراوانترین است ،چون این گونه زمانی که دما بالا باشد رشد بیشتری دارد ،بنابراین در این فصل زیاد می شود(sze,1986).از رده دینوفیسه جنس Alexandrium با درصد تراکم بیشتری حضور دارد. البته این گونه با ایجاد بلوم وتولید مواد سمی می تواند مخاطراتی را برای سیستم عصبی وعضلانی موجودات به دنبال داشته باشد(Graham and wilcox,2000).
در فصل زمستان جنس Plurosigma از رده باسیلاریوفیسه ،جنس Oscilatoria از رده سیانوفیسه وجنس Ceratium از رده دینوفیسه فراوانی بیشتری دارند (بررسی هیدرولوژیک وهیدروبیولوژیک خلیج فارس در آبهای استان خوزستان،1380).

زئوپلانکتون‌ها:
کپه پدا فراوان ترین گروه زئوپلانکتون ها در سواحل استان خوزستان هستند که 62.95% از کل مجموعه زئوپلانکتون ها را به خود اختصاص می دهند. بعد از کپه پدا لارو نرمتنان با26.1% فراوانترین گروه زئوپلانکتون سواحل خوزستان می باشند که شامل لارو پلاژیک دوکفه ای ها وگاستروپدا بوده است.
لارو دوکفه ای ها بیشتر از گاستروپدا بوده وخصوصاً در فصل بهار بیشترین فراوانی این گرو مشاهده شده است.این گروه در بهار وزمستان دومین گروه فراوان بوده اما در فصل تابستان در رده سوم فراوانی بعد از پروتوزوآ قرار دارند.فراوانی لارو نرمتنان در ارتباط با دوره تخمریزی نرمتنان بنتیک است که در بهار وتابستان صورت می گیرد(Michel et al.,1986)
سایر سخت پوستان شناسایی شده نیز شامل لارو کلادوسرا ،استراکودا ،میگو های کاریده ودکاپدا می باشند که با توجه به فراوانی بالغین انواع میگوهای کاریده وپنئیده در منطقه خوزستان بدیهی است که لارو این میگوها خصوصاً در اواخر بهار وتابستان همزمان با دوره تولید مثلی شان مشاهده شوند(دهقان وهمکاران1381،صفی خانی وهمکاران 1377).البته حضور کلادوسرا در خلیج فارس از تنوع وفراوانی چندانی برخوردار نمی باشد.

بنتوزها:
در میان گروه های ماکروبنتوزی شناسایی شده در سواحل خوزستان آمفی پدا ،کرم های پرتار ونرمتنان بیشترین درصد فراوانی را با بیش از 83% به خود اختصاص داده است.در مطالعه کفزیان خلیج فارس مشخص شده است که آمفی پدا با 25%از کل ماکروبنتوز ها ،گروه غالب را تشکیل می دهند.
 

گردآورنده: نجمه جهانی